نقش تحزب در جذب مشارکت عمومی/12

نقش تحزب در جذب مشارکت عمومی/12

 #شفیعی_مطهر

امام و احزاب پس از انقلاب اسلامی

در آستانة پیروزی انقلاب، امام ـ که از موضع رهبری قیام صحبت می‌کرد ـ در آبان ماه سال 1357، اعلام نمود که در نظام جدید، فعالیت احزاب و گروه های سیاسی آزاد خواهد بود. این موضوع یعنی تأیید احزاب تأمین‌کنندة منافع مردم توسط امام، تأیید ادعای ما مبنی بر این موضوع است که مخالفت امام با حزب و حزب‌گرایی به واسطه غیرمردمی بودن و فرمایشی بودن آن هاست.

  عده‌ای ادعا می‌کنند که امام به طور کلی با حزب و حزب‌گرایی مخالف بوده است، ولی ملاحظه می‌کنیم که در آستانة پیروزی انقلاب و در اوج اقتدار مردمی امام، امام فعالیت احزاب را آزاد اعلام می‌کند. ایشان این آزادی را محدود به گروه و یا حزب خاصی نکرد و حتی این آزادی را برای احزاب سیاسی مخالف شاه که غیراسلامی بودند نیز محترم شمرد؛ منتهی فعالیت احزاب را منوط به مُضر نبودن فعالیت آن ها دانست. امام در پاسخ سؤال خبرنگاری که پرسیده بود: 

«در نظام آیندة ایران نقش احزاب سیاسی مخالف شاه که غیراسلامی هستند چیست؟» فرمود:

 «فعالیت های احزاب اگر چنانچه مُضر نباشند، آزاد است» 

(همان، ج 4، ص 432)

بعد از پیروزی انقلاب و در اوایل سال 1358، امام بار دیگر بر آزادی فعالیت تمامی احزاب تأکید کرد و فرمود:

 «در چهارچوب جمهوری اسلامی تمامی احزاب می‌توانند آزادانه اظهارنظر بکنند، ولی خرابکاری در امور سیاسی را تحمل نخواهیم کرد.» 

(همان، ج 9، ص 297)

در برهة زمانی، بنای امام در مورد ممنوع اعلام کردن فعالیت حزب و یا گروهی و مقابلة با آن، برخورد مسلحانه آن گروه با نظام نوپای جمهوری اسلامی بوده است و نه عقیدة آنان.

 امام خمینی هیچ گروه یا حزبی را به واسطه داشتن عقیده یا مرام خاصی، مورد عتاب و مخالفت قرار نداده‌اند و صرفاً وقتی که فعالیت آنان از حالت اظهار عقیده خارج می‌شده و دست به اسلحه می‌برده‌اند، ممنوع می‌کرده است. امام در این رابطه و در جمع علما و روحانیون در اردیبهشت سال 1360 فرمودند:

 «شما الآن می‌بینید که بعض احزابی که انحرافی هستند و ما آن ها را جزء مسلمین هم حساب نمی‌کنیم، مع‌ذلک، چون بنای قیام مسلحانه ندارند و فقط صحبت های سیاسی دارند، هم آزادند و هم نشریه دارند به طور آزاد... ما البته میل داریم که همة گروه ها و همة احزاب به اسلام برگردند و راه مستقیم اسلام را پیش بگیرند و همه مسلم بشوند. بر فرض این که نشدند، مادامی که آن ها با ما جنگی ندارند... و در مقابل اسلام قیام مسلحانه نکرده‌اند، به طور آزاد دارند عمل می‌کنند و به طور آزاد حرف های خودشان را دارند می‌زنند.» 

(همان، ج 14، ص 343)

 و در جای دیگر فرمودند:

 «ما به شما بگوییم نه حزب توده را به واسطه حزب توده بودنش و نه بهایی را به واسطه بهایی بودنش این محاکم ما محاکمه کردند و حکم به حبس دادند. این ها مسائل دارند، حزب توده را خودشان آمدند همه حرف هایشان را زدند و سابقه دارند این ها» (همان، ج 17، ص 460)

با تثبیت نظام جمهوری اسلامی ایران و فروپاشی قطعی نظام سابق و اضمحلال طرفداران سلطنت و با تقویت نظام جمهوری اسلامی ایران در برابر ضدانقلابیان و بیگانگان، امام بار دیگر به احزاب روی خوش نشان داد و در حد محدودی فعالیت گروه‌های مختلف را پذیرفت ؛ چرا که دیگر جدا شدن گروه ها از یکدیگر، موجودیت نظام را تهدید نمی‌کرد و از طرفی هم کسانی که در کشور دست به تأسیس حزب می‌زدند، از موافقان نظام بودند که احتمالاً دیدگاه های متفاوتی با یکدیگر در مسائل جزئی داشته و گرنه کلیت نظام و اصول آن از طرف همة این گروه های سیاسی پذیرفته شده بود.

  در سال 67، پیشنهاد انشعاب در بزرگ ترین تشکل سیاسی روحانی کشور ـ جامعه روحانیت مبارز ـ به امام داده شده که امام با این پیشنهاد موافقت کرد و فرمود:

 «البته دو تفکر هست، باید هم باشد. دو رأی هست، باید هم باشد. سلیقه‌های مختلف باید باشد، لکن سلیقه‌های مختلف اسباب این نمی‌شود که انسان با هم خوب نباشد. من عرض کردم مثل طلبه‌ها که با هم مباحثه می‌کنند. آن وقتی که مباحثه می‌کردند، جاروجنجال جوری بود که انسان خیال می‌کرد دشمن هم هستند، وقتی مباحثه تمام می‌شد، می‌نشستند به دوستی کردن و انس.» 

(همان، ج 21، ص 47)

 در ادامه امام می‌گوید که اصولاً اگر در ملتی اختلاف سلیقه وجود نداشته باشد، نقص و کمبودی وجود دارد؛ چرا که وجود اختلاف دیدگاه و سلیقه در جامعه، امری طبیعی است منتهی این اختلاف رأی باید دوستانه باشد و به دشمنی نکشد:

 «اگر در یک ملتی اختلاف سلیقه نباشد، این ناقص است. اگر در یک مجلسی اختلاف نباشد، این مجلس ناقصی است. اختلاف باید باشد، اختلاف سلیقه، اختلاف رأی، مباحثه، جار و جنجال این ها باید باشد، لکن نتیجه این نباشد که ما دو دسته، بشویم دشمن هم. باید دو دسته باشیم در عین حالی که اختلاف داریم، دوست هم باشیم.» (همان، ج 21، ص 47)

عدم مخالفت مطلق با فعالیت احزاب در دیدگاه امام خمینی امری مسلم است. چرا که با وجود فعالیت صدها گروه و حزب در این دوره، امام هیچ گاه دستور به تحدید گروه ها و احزاب ندادند و صرفاً به دعوت آنان به اتحاد و وحدت اکتفا کردند. 

ادامه دارد... 

@amotahar