مدیریت شایعه(3) تعاریف شایعه

مدیریت شایعه(3)

تعاریف شایعه

#شفیعی_مطهر

در علم ارتباطات، شایعه را گفتمان‌های غیر رسمی و نامعتبر و در نتیجه نهایی اطلاعات وارسی نشده می‌دانند که در چند مرحله در چارچوب نظام ارتباطی پرورانده شده‌است . از آنجایی که اطلاعات در هر مرحله دست به دست شده‌است، اغلب تحریفاتی در آن ها صورت می‌گیرد. ممکن است بعد از چندین بار تحریف، محصول نهایی به کلی با آنچه در ابتدای کار منتقل شده، متفاوت باشد. 

«هنگامی که افراد به شدت مشتاق کسب خبر درباره چیزی هستند، اما نمی‌توانند اطلاعات موثقی به دست آورند، مستعد پذیرش شایعه‌ها می‌شوند. »

(کوئن، بروس؛ مبانی جامعه‌شناسی، غلام عباس توسلی و رضا فاضل، تهران، سمت، چاپ سوم، پاییز ۱۳۷۳، ص۳۳۰. )

در لغت نامه دهخدا، شایعه، چنین معنا شده است: 

 «در تداول امروز، خبرهای بی اصل است که در میان مردم، بر سر زبان ها باشد».

(لغت نامه، علی اکبر دهخدا و دیگران، تهران: دانشگاه تهران، ویرایش دوم، 1373، ذیل ماده «شین».)

 اما به بیان علمی تر: «شایعه، عبارت است از: پیامی که در میان افراد جامعه، دهان به دهان می گردد، ولی واقعیت، آن را تأیید نمی کند».

(درآمدی بر جامعه شناسی، بروس کوئن، ترجمه: محسن ثلاثی، تهران: طوطیا، 1375، ص 250 )

واژه شایعه دارای ریشه‌ای عربی است و حروف اصلی آن «شیع» می‌باشد که بر وزن « فاعل» به «شایع»، به معنای رواج دهنده، تبدیل شده است. «ه» آخر شایعه به صورت « ۃ » بوده است که در زبان عربی علامت مؤنث است و برای نشان دادن وحدانیّت موضوع به کار رفته است؛ مانند واژه« واقعه» که اشاره به یک حادثه واحد دارد، شایعه نیز اشاره به رواج یک موضوع واحد دارد . در زبان فارسی به مرور زمان کلمه «شایعه» به دلیل راحتی در تلفظ به جای واژه «شایعة» به کار گرفته شده است . 

شایعه در لغت به معنی خبری است که شیوع پیدا کرده باشد. این واژه زمانی کاربرد پیدا می کند که قصد و نیت به کارگیری آن نشر یک خبر و پراکندن آن به سطوح جامعه است. شایعه مانند همه واژه هایی که بشر به کار می برد، از بار معنایی خاصی برخوردار است، اما برخی واژه ها شدت کارکرد و تاثیرگذاری بیشتر و گسترده تری  دارند . شایعه در زبان فارسی و واژه های مترادف آن در زبان های دیگر مانند Buzz یا Rumor در انگلیسی کارکرد معنایی خاصی دارند که چندان هم با واژه های دیگر قابل مقایسه نیستند.

در کتاب روان شناسی شایعه، تعریفی دقیق تر برای شایعه، بیان شده است و آن این که:

  «شایعه یک موضوع خاصّ گمانیِ بدون وجود ملاک های اطمینان بخش رسیدگی است، که معمولاً به صورت شفاهی، از فردی به فرد دیگر انتقال می یابد».

(روان شناسی شایعه، گُردِن آل پُورت و لئو پستمن، ترجمه: ساعد دبستانی با همکاری مرکز تحقیقات مطالعه و سنجش برنامه ای صدا و سیما، تهران: سروش، 1374، ص 9 )

در این تعریف، بر یکی از ویژگی های خاص و مرکزی شایعه تأکید شده است و آن، اصرار بر این است که شایعه در غیاب ملاک های اطمینان بخش رسیدگی، ساخته می شود. این محک، وجه تمایز شایعه از اخبار است.

ما همیشه به سادگی نمی توانیم، حضور یا غیاب ملاک های مطمئن رسیدگی را درک کنیم. از این رو نمی توانیم بگوییم که آنچه می شنویم، آیا واقعیت دارد یا ساختگی است. به منظور تمییز اطلاعات (اخبار) از شایعات، باید نزدیکی یا دوری مدرک و سند شایعه را از حقیقت بدانیم. در شایعه، منبع خبر، کم رنگ است و غالبا با جملاتی مانند: «می گویند که...، راستی شنیده ای که،....، یکی از افراد با اطلاع گفت که...» آغاز می شوند.

 به دیگر سخن شایعه پیامی است که به طور غیر رسمی و معمولاً دهان به دهان منتقل می‌شود و به موضوعی مربوط می شود که تحقیق در صحت و سقم آن مشکل است . شایعه شامل اطلاعاتی می‌شود که برای مردم اهمیت دارد و در موقعیت‌هایی رواج می‌یابد که مردم مشتاق خبر باشند؛ ولی نتوانند آن را از منابع موثق دریافت کنند. شایعه می‌تواند در زمینه‌های مختلفی مانند: تصمیم‌گیری‌های کلان جامعه، انتخابات، انتصابات، استخدام، ارتقاء، مزایا، جابه جایی‌ها، ‌اخراج‌ها، پارتی بازی‌ها و غیره باشد.
شایعه، خبر تأیید نشده منتشرشده در مقیاس وسیع می‌باشد و متفاوت از بدگویی است. شایعات عنصر اضطرار را با خود همراه دارند (روسنو، 1988).

 شایعات وقتی رواج می‌یابند که مردم فکر می‌کنند موضوع خیلی مهم است. به نظر می‌رسد شایعات توضیح و تفسیر ماندگاری ارائه می‌کنند (بوردیا و دیفونترو). 

زمانی که اخبار مناسب داده نمی‌شود، موجود نیست یا معتبر نمی‌باشد، شایعات افزایش می‌یابند و مردم حتی می‌توانند آن را واقعیت بخشند 

(ساعتچی، 1381، ص 50).

  شایعات اغلب در ارائه پیام خود کارایی و تأثیر پخش رادیویی دارند (شرابی، 1966) و اساساً پخش می‌شوند، اما با پیشرفت فناوری، توانایی انتقال شایعات نیز تقویت شده است.

 اندیشمندی دیگر شایعه را با نگاهی متفاوت می نگرد:

"شایعه،کوششی جمعی است برای تفسیر یک موقعیت مبهم‏، ولی جذاب. 

یک مطالعه موردی درباره شایعه نشان می ‏دهد وقتی که‏ جمعیتی به چیزی به شدت دلبستگی پیدا می‏ کند،شایعه به طور کامل و متنوع تولید می‏ شود .این دیدگاه مخالف با نتایج کلی است‏ که آلپورت و پستمن بر اساس تجارب آزمایشگاهی خود به آن دست‏ یافتند.

 "شایعه‏"عموما به توضیح یا تبیین ‏های تایید نشده ‏ای اطلاق‏ می‏ شود که به یک موضوع،واقعه یا مسأله عمومی مرتبط است و از شخصی به شخص دیگر منتقل می‏ گردد.بر اساس این تعریف‏ شایعه می‏ تواند به عنوان یک دانش نوعی،ساده و مجزا که مشکوک‏ است ،مورد بررسی قرار گیرد".

(مرادی، حجت اله، شایعه در سازمان؛ راهنمای کارامدی سازمان)

"شایعه،خبر یا اطلاعاتی غیر موثق است که مبتنی بر مشهورات یا قول اجماع است؛ یعنی اعتبار خود را از تواتر و شیوع خود می‏ گیرد؛ یعنی از هرکس بپرسیم که علت صحت این خبر چیست،پاسخ‏ می‏ دهد:"چون همه می‏ گویند، پس صحت دارد".

شنونده نیز برای پذیرش آن مطلب به دنبال دلیل و مدرک‏ واقعی است،بلکه به شیوع و تواتر آن بسنده می‏ کند.

می‏ گویند:شایعه چون آب دریاست، یعنی هر چه نوشیده شود، بیشتر ایجاد عطش می‏ کند.چرا که معمولا شایعه ایجاد ترس و نگرانی در جامعه می‏ نماید و مردم به علت عدم دسترسی به اطلاعات‏ دقیق به آن پناه می‏ برند و آن را دهان به دهان نقل می ‏کنند و گاه بر آن می ‏افزایند."

 

ان شاءالله در این باب بیشتر سخن خواهیم گفت.

در کسب رضای حق موفق باشید

ادامه دارد...